Kazanie wygłoszone przez ks. bpa Marcina Hintza dnia 7 kwietnia 2019 roku w kościele Zbawiciela w Sopocie w 5. Niedzielę Pasyjną Judica.
Tekst kazalny: J 18,28-19,5
28. Prowadzili więc Jezusa do Kaifasza na zamek; a było rano; ale sami nie weszli na zamek, aby się nie skalać, by móc spożyć wieczerzę paschalną. 29. Wtedy wyszedł do nich Piłat i rzekł: Jaką skargę wnosicie przeciwko temu człowiekowi? 30. Odpowiedzieli mu, mówiąc: Gdyby ten nie był złoczyńcą, nie wydalibyśmy go tobie. 31. I rzekł im Piłat: Weźcie go i osądźcie go według waszego zakonu. Rzekli mu Żydzi: Nam nie wolno nikogo zabijać; 32. Aby się wypełniło słowo Jezusa, które wypowiedział, zaznaczając jaką śmiercią miał umrzeć. 33. Wtedy znowu wszedł Piłat do zamku i zawołał Jezusa, mówiąc do niego: Czy Ty jesteś królem żydowskim? 34. Odpowiedział Jezus: Czy sam od siebie to mówisz, czy inni powiedzieli ci o mnie? 35. Odpowiedział Piłat: Czy ja jestem Żydem? Naród twój i arcykapłani wydali mi ciebie; co uczyniłeś? 36. Odpowiedział Jezus: Królestwo moje nie jest z tego świata; gdyby z tego świata było Królestwo moje, słudzy moi walczyliby, abym nie był wydany Żydom; bo właśnie Królestwo moje nie jest stąd. 37. Rzekł mu tedy Piłat: A więc jesteś królem? Odpowiedział mu Jezus: Sam mówisz, że jestem królem. Ja się narodziłem i na to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo prawdzie; każdy, kto z prawdy jest, słucha głosu mego. 38. Rzekł do niego Piłat: Co to jest prawda? A to rzekłszy, wyszedł znowu do Żydów i powiedział do nich: Ja w nim żadnej winy nie znajduję. 39. Lecz utarł się u was zwyczaj, aby wam wypuszczać na Paschę jednego; chcecie więc, abym wam wypuścił króla żydowskiego? 40. Zawołali znowu wszyscy: Nie tego, ale Barabasza. A ten Barabasz był zbójcą. 1. Wówczas Piłat wziął Jezusa i kazał go ubiczować. 2. A żołnierze upletli koronę z ciernia, włożyli mu ją na głowę, przyodziali go w płaszcz purpurowy, 3. A podchodząc do niego, mówili: Witaj, królu żydowski; i wymierzali mu policzki. 4. A Piłat wyszedł znowu na zewnątrz i rzekł im: Oto wyprowadzam go do was, abyście poznali, że w nim żadnej winy nie znajduję. 5. Wyszedł więc Jezus w koronie cierniowej i w płaszczu purpurowym. I rzekł im Piłat: Oto człowiek!
Księże Biskupie, Czcigodna Rado Parafialna, Drogie Siostry i Drodzy Bracia w Jezusie Chrystusie,
„bądź sędzią moim, Boże” – po łacinie Judica, czyli „sądź mnie” – od tego rozpoczęliśmy dziś liturgię wstępną w Introicie, który jest wprowadzeniem w tematykę nabożeństwa i to właśnie sąd jest dzisiaj w centrum naszej refleksji. Sąd nad Jezusem opisany w Janowej Ewangelii i sąd nad grzechem, który wydarzył się na Golgocie.
Czas pasyjny tego roku powoli zmierza do końca. Wkrótce będziemy przeżywać Wielki Tydzień, czas medytacji, refleksji i szczególnego wyciszenia. W naszej ewangelickiej tożsamości, duchowości, Wielki Piątek ma szczególne znaczenie, bo to dzień, w którym rozgrywa się sąd nad ludzkim grzechem. Sąd, który jest zwycięstwem dobra, zwycięstwem Jezusa, który – w ludzkich kategoriach – wszystko, co miał, przegrał. Jan opisuje z największymi szczegółami ostatnie godziny życia Jezusa. Według świadectwa Ewangelii w ciągu zaledwie kilkudziesięciu godzin Jezus brał udział w aż sześciu procesach sądowych. Sześć razy stawał jako oskarżony i zarazem świadek w swojej sprawie. Sądy nie wiedziały jak Go sądzić i co z tym wszystkim zrobić. Wedle świadectwa Ewangelii mamy więc trzy procesy według Tory – żydowskiego prawa – przed Annaszem, przywołany w Janowej Ewangelii sąd przed Kaifaszem i wreszcie przed Radą Najwyższą, czyli Sanhedrynem. A pozostałe trzy to w ramach lex Romana – prawa rzymskiego. Dwa razy Jezus staje przed namiestnikiem, prokuratorem Judei, który nazywał się Pontius Pilatus, a raz, odesłany przez Piłata, staje przed królem Herodem, gdyż tam, w judejskiej prowincji, nie do końca były znane relacje i kto kogo ma sądzić. Wszak Jezus pochodził z Galilei. „Może więc Herod” – pomyślał sobie Piłat – „mógłby się tą sprawą zająć?”. Wtedy on, Piłat, miałby czyste ręce.
Sześć procesów, lecz jeśli spojrzymy na procedury prawne, to możemy powiedzieć, że złamano je niemal wszystkie. Naciągano prawo, zeznawali fałszywi świadkowie, to podsądny miał udowodnić, że jest niewinny, albo sam przeciwko sobie miał wyprowadzać określone tezy i oskarżenia. Wyrok Annasza, Kaifasza i Sanhedrynu był z góry ustalony. Fałszywi świadkowie potwierdzili winę Jezusa, że dopuścił się On zdrady narodowych tradycji wiary. Bardziej skomplikowana była sprawa sądu i relacji Jezusa z Piłatem. To właśnie Janowi zawdzięczamy dwie najważniejsze rozmowy w dziejach ludzkiej drogi Jezusa. Na początku tej Ewangelii, w 3. rozdziale, mamy rozmowę Jezusa z Nikodemem, a później rozmowę Jezusa z Piłatem, w ramach tego sądowego procesu, gdzie padają słowa, które wszyscy ludzie znają – wierzący i niewierzący. Przynajmniej dwa stwierdzenia Piłata są powszechnie znane: „Co to jest prawda?” i drugie „Oto człowiek”.
Piłat próbuje zrozumieć nieznanego sobie człowieka. Rozpoznajemy, że szuka prawdy. Nie chce, jak to Rzymianin, w oparciu o procedury, posłać kogoś na śmierć bez żadnych argumentów ku temu. Mimo, że prawo rzymskie było surowe i okrutne – dura lex – twarde prawo, ale prawo. Piłat jako wykształcony Rzymianin, humanista powiedzielibyśmy dzisiejszymi kategoriami, chciał przestrzegać prawnych procedur. Dlatego trzykrotnie powiedział do zgromadzonych tam Żydów: Ja w nim żadnej winy nie znajduję. I po drugie: Oto wyprowadzam go do was, abyście poznali, że w nim żadnej winy nie znajduję. I wreszcie: Weźcie go wy i ukrzyżujcie, ja bowiem winy w nim nie znajduję. To potrójne świadectwo Jezusa o Piłacie, które jest wynikiem dwóch spotkań, jakie się odbyły pomiędzy tymi dwoma ludźmi. Piłat zadał to najważniejsze pytanie, aktualne zawsze i nieprzemijające: „Co to jest prawda?”. Nie wiemy i nigdy się nie dowiemy, czy Jezus i Piłat rozmawiali w języku greckim, czy też był tam tłumacz, Piłat mówił po łacinie, a Jezusowi to tłumaczono na aramejski i w drugą stronę. Ale padło tam na pewno albo słowo aletheia albo veritas – czyli prawda.
Dla Piłata, wychowanego w tradycji intelektualnej grecko-rzymskiej, prawda była to zgodność myśli z rzeczywistością. Adaequatio rei et intellectus – jak zdefiniowała to filozofia Arystotelesa, czyli to jest prawdziwe, co jest zgodne z rzeczywistością. Jeśli moja myśl jest z nią zgodna, to jest to właśnie prawda. Ale to pytanie, sformułowane przez Piłata, podważa ową koncepcję prawdy. Może idzie bardziej w kierunku teorii koherentnej, tak dzisiaj podkreślanej przez filozofię, że prawdą jest to, co owa grupa uważa za prawdę, za „ich” prawdę, a wówczas to zupełnie nieistotne czy to wytrzymuje z rzeczywistością, z racjonalnością. „Skoro my coś uważamy za prawdę, to nikt nam nie będzie mówił, że coś nie jest takie, jakie jest”. Piłat więc pyta: „co to jest prawda?”. Co jest prawdą? Jezus przenosi to pytanie na grunt egzystencjalny. Odnosi do egzystencji swojej i Piłata. W historii literatury mamy przepiękny opis tej rozmowy, w „Mistrzu i Małgorzacie” Bułhakowa, gdzie odnajdujemy dokładne przełożenie, rozwinięcie wszystkich wątków wokół prawdy. Cóż jest więc prawdą? Ano to, że boli cię głowa Piłacie – to jest prawda twego życia, twój problem. I ból głowy nie dotyczy tylko jego zmysłowości. Ale bólem jego głowy jest, co zrobić z Jezusem. Boli go, że ktoś sprawiedliwy jest tak niesprawiedliwie oceniany. Boli Piłata to, że Jezus jest w sytuacji praktycznie bez wyjścia. A może, że on, Piłat, jest w sytuacji bez wyjścia, że jest zakładnikiem politycznego układu. I choć chce, by prawda była prawdą, to ulega zagięciu i fałszowaniu prawdy przez tych, którzy fałszywie Jezusa oskarżają, a którzy wykorzystują też prawne formuły, logiczne kruczki, aby udowodnić, że skoro Piłat weźmie w obronę Jezusa, to jest wrogiem Cezara. Piłat ucieka więc przed prawdą, woli jej nie słuchać i faktycznie zaczyna go boleć głowa i chce tylko, by to wszystko, co się dzieje, już się skończyło i było poza nim.
Ale nie dociera do niego jeszcze jeden wymiar prawdy – Boży. Boża prawda o człowieku, która w sposób szczególny wybrzmi w Wielki Piątek. To prawda o Piłacie, o mnie, o każdym z nas, prawda o człowieku, że jest on grzesznikiem i że to my wszyscy staniemy kiedyś przed Bożym sądem. I że ten sąd Piłata, Annasza, Kaifasza, Sanhedrynu, tak naprawdę nie ma mocy nad naszą wiecznością. Nie może nic uczynić z naszą wieczną przyszłością. A grzech owszem, może ją zniszczyć. Dlatego sąd Piłata prowadzi do sądu Wielkiego Piątku, do Golgoty, gdzie to człowiek i grzech każdego z nas będzie osądzanym, i zostanie on pokonany przez męczeńską śmierć Chrystusa. Nasze grzechy zostaną na tym sądzie przebaczone. Dlatego to właśnie Wielki Piątek jest najważniejszym dniem, nie tylko w naszej duchowości, pobożności, w wierze, ale w egzystencji całego ludzkiego rodzaju, bo to tam, na krzyżu, prawda ukazuje się w miłości. W krzyżu Chrystusa sam Bóg ukazuje siebie jako prawdę ludzkiego życia, jako miłość. Bóg jest miłością. Dlatego ofiarował samego siebie za nas wszystkich, by nas obdarzyć życiem. By jednak to, co się działo na krzyżu, było prawdziwe, tam musi umrzeć prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek. Dlatego na koniec całego tego procesu Piłat mówi te słynne słowa: ecce homo, „oto człowiek”. Jezus, to prawdziwy Człowiek, to pełnia człowieczeństwa. Słowa „oto Człowiek”, to wskazanie na wzór człowieka, na wzór postępowania. Mówiąc to Piłat, tak naprawdę chce powiedzieć: „I ja chciałbym być takim człowiekiem, a nie jestem”.
Trzeba więc nam wszystkim Wielkiego Piątku, trzeba pobożności krzyża, by w nim ujrzeć Jezusa jako prawdziwego Boga i prawdziwego człowieka. To prawdziwy Bóg, który jest człowiekiem, król w koronie cierniowej i w płaszczu purpurowym. Ecce homo, ecce Deus – oto Bóg, oto Człowiek i sąd nad naszym grzechem, i obietnica życia wiecznego.
Amen.