Rodzina Uphagenów wywodziła się z okolic Yper. Pierwszym, odnotowanym w źródłach protoplastą gdańskiej linii związanej później z kamienicą przy ulicy Długiej, był Arnold (1560–1623), który około 1585 roku opuścił Flandrię z powodu prześladowań religijnych. Początkowo osiedlił się w Mierzeszynie, a od 1597 roku był obywatelem gdańskim. Jego syn Heinrich (1590–1640) był gdańskim kupcem, natomiast wnuk Johann (Hans) (1620 – 24 XI 1701) był mistrzem złotniczym i starszym cechu. Do niego należał dwór i ogród w Pieckach, który później nabył jego syn Wilhelm Heinrich (1666 – 5 IV 1705) gdański kupiec i armator, właściciel i współwłaściciel kilku statków. Był on także przełożonym szpitala Św. Elżbiety. Po śmierci spoczął pod płytą z herbem rodziny Uphagenów w kościele Św. Piotra i Pawła.
Peter Uphagen
Jego najmłodszym synem był Peter (12 II 1704 – 22 I 1775), który po odebraniu gruntownego kupieckiego wykształcenia odbył podróż po Europie w celu udoskonalenia zawodowych kwalifikacji odwiedzając Niemcy, Holandię, Anglię i Francję. W Gdańsku prowadził wspólnie z Wilhelmem Jacobem Paleske spółkę armatorską, która istniała przez czterdzieści lat. Peter był kupcem i armatorem. Korzystne kontrakty przysporzyły mu znacznych zysków, co pozwoliło na nabycie wielu dóbr. Był on właścicielem dworu w Św. Studzience i Dworu VIII wraz z ogrodem w Strzyży, do niego należała także kamienica przy ul. Chlebnickiej 40. Peter sprawował wiele funkcji publicznych: był ławnikiem, rajcą, przełożonym szpitali Św. Elżbiety, Św. Ducha i gminy reformowanej. Był także kolekcjonerem dzieł sztuki, chociaż brak bliższych informacji o jego zbiorach. Peter został pochowany w grobowcu rodzinnym położonym w kaplicy południowej pod wieżą w kościele Św. Piotra i Pawła.
Johann Uphagen
Najstarszym synem Petera był Johann (9 II 1731 – 17 XI 1802), który początkowo praktykował w firmie żeglugowej swego ojca, później studiował w Getyndze prawo, filozofię i historię. Po zakończeniu studiów uniwersyteckich odbył wielomiesięczną podróż po Niemczech, Holandii i Francji. Po powrocie do Gdańska sprawował wiele funkcji publicznych: zasiadał w komisjach miejskich zajmujących się podatkami, był członkiem kasy miejskiej, pełnił funkcję dowódcy gdańskich regimentów „niebieskiego”, „białego” i „czerwonego”, był także ławnikiem, a od 1792 rajcą, jednak po przejściu gdańska pod władzę pruską wycofał się z pełnienia wszelkich urzędów. Uphagen posiadał wiele dóbr, był właścicielem lub współwłaścicielem kilku domów miejskich. W 1775 roku nabył kamienicę przy ulicy Długiej, noszącej od 1854 roku numer 12, a także zakupił od dr med. Georga Ernsta Remusa podmiejską posiadłość „Mon Plaisir” we Wrzeszczu, założoną przez burmistrza Gabriela von Boemelna. Johann miał rozliczne zainteresowania. Był bibliofilem, jego księgozbiór gromadzony przez całe życie liczył ponad 10 000 dzieł. Był także historykiem, autorem kilku rozpraw. W dowód uznania został członkiem Towarzystwa Starożytniczego w Londynie, a w 1786 roku członkiem korespondentem Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Getyndze. Uphagen był także członkiem Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego. Interesowały go również sztuki plastyczne, znalazło to odzwierciedlenie w wystroju domu przy Długiej 12. Johann był dwukrotnie żonaty, ale małżeństwa te pozostały bezdzietne. W trosce o losy swego znacznego majątku, pragnąc zagwarantować opiekę i dalsze trwanie zarówno kamienicy przy ulicy Długiej, jak i zgromadzonej biblioteki, utworzył w 1789 roku Fundację Rodzinną dla uczczenia pamięci swoich rodziców – Petera Uphagena i Elisabeth Uphagen z domu Forret. Spadkobiercą ustanowił swego młodszego brata Karla Heinricha.
Karl Heinrich Uphagen
Brat Johanna, Karl Heinrich (9 XI 1738 – 2 VI 1804) był kupcem zbożowym, właścicielem dworów w Strzyży i Św. Studzience. Był dwukrotnie żonaty. Zmarł w niespełna dwa lata po swym bracie. Kolejnym dziedzicem uphagenowskiej fortuny został jego najstarszy syn z pierwszego małżeństwa Johann Karl Ernst (7 X 1777 – 16 VI 1843). Był on kupcem i w kamienicy przy Długiej prowadził kantor „Uphagen und Company”. W posiadłości stryja wybudował nowy dwór (obecny adres ul. Grunwaldzka 5). Dokonał także pewnych zmian w wystroju kamienicy przy Długiej 12. Ostatnim dziedzicem majoratu wywodzącym się z tej linii był Karl Wilhelm (6 XII 1803 – 12 VIII 1878) najstarszy syn Johanna Karla Ernsta. Był on kupcem a także radcą Zarządu Miejskiego. Zajmował się głównie podatkami komunalnymi. Uczestniczył także aktywnie w pracach gminy reformowanej, zasiadając przez wiele lat w Kolegium Seniorów, któremu przez ostatnie lata swego życia przewodniczył. Był także członkiem towarzystw dobroczynnych. Mieszkał przy Długiej 12 wraz z matką i rodzeństwem, a po śmierci matki w 1861 roku z siostrą i bratem. Po śmierci pochowano go na cmentarzu Bożego Ciała.
Ponieważ także jego młodszy brat – Heinrich nie miał żony i dzieci, główna linia wygasła a majorat przeszedł na linię zapoczątkowaną przez Karla Wilhelma Heinricha, syna z drugiego małżeństwa Karla Heinricha z Laurą Leonardi. Pierwszym dziedzicem majoratu z tej linii był Moritz (19 III 1834 – 16 XI 1890), syn Karla Wilhelma Heinricha, który odziedziczył po ojcu majątek w Małej Słońca. Z jego dziesięciorga dzieci tylko czworo osiągnęło wiek dojrzały. Kolejnym dziedzicem majoratu został Hans (31 VII 1863 – 1 IV 1909) syn Moritza. Jego żoną była Alma Quassowsky. Uphagenowie mieszkali w Małej Słońca. Para ta miała troje dzieci: dwie córki i syna. Hans zmarł mając zaledwie 45 lat w domu swych przodków przy ulicy Długiej 12. Wiadomo, że uprzednio zamieszkiwał tam jedynie okresowo, dzieląc czas pomiędzy pobyty w swej posiadłości ziemskiej i w mieście. Wkrótce potem Alma Uphagen, wdowa po Hansie i matka małoletniego Hansa Eugena Horsta parafowała umowę o wynajęcie uphagenowskiej kamienicy na cele muzealne. Odtąd rodzina nie mieszkała już w domu założyciela majoratu rajcy Johanna Uphagena. Po osiągnięciu pełnoletności majorat objął syn Hansa, Hans Eugen Horst (11 VIII 1906 – 1944) najmłodszy z trojga rodzeństwa. Jego żoną została Anne Maria Klein. Z tego związku na świat przyszło troje dzieci: Hans Jürgen, Erika i Peter. Rodzina wynajmowała mieszkanie przy ulicy Bytowskiej 1 na parterze. Hans Eugen Horst żył z odsetek od kapitału. Uphagen ostatnie lata wojny spędził na froncie wschodnim, gdzie zginął. Jego żona wraz z dziećmi przedostała się jednym z ostatnich transportów do Hamburga i tam osiadła. Hans Eugen Horst był ostatnim dziedzicem majoratu. Przedstawiciele rodziny Uphagenów do tej pory mieszkają na terenie Niemiec.
Dzieje rodziny Uphagenów można prześledzić na przestrzeni kilku wieków, od 1585 roku do dnia dzisiejszego. Największe znaczenie osiągnęła ona w końcu XVII i w XVIII wieku, kiedy jej przedstawiciele należeli do elity finansowej i intelektualnej miasta. Najwybitniejszym z rodu Uphagenów był Johann, twórca Fundacji Rodzinnej i Domu Uphagena.
Tekst dr Ewy Barylewskiej-Szymańskiej
do wystawy o historii Domu Uphagena w Muzeum Historycznym Miasta Gdańska.
Wystawa w trakcie realizacji.
Ilustracja:
Fragment portalu Domu Uphagena z kartuszem herbowym i monogramem Uphagenów, XVIII w.
Fot. https://commons.wikimedia.org / – domena publiczna