Do 1945 roku nad panoramą gdańskich Siedlec (niem. Schidlitz) górowała wieża kościoła Zbawiciela. Świątynia ta powstała na potrzeby nowoutworzonej w 1895 roku gminy luterańskiej w rozwijającej się dzielnicy Gdańska. Budowla nosiła oficjalną nazwę Heilandskirche. Warto ją odróżnić od istniejącego na Zaroślaku od XVII w. Salvatorkirche (tłumaczonego na język polski także jako Kościół Zbawiciela). Na dawnych pocztówkach z okresu międzywojennego najczęściej natomiast pojawia się określenie Evangelische Kirche Schidlitz.
Kościół usytuowano w centrum dzielnicy, znajdował się on na roku ulic Kirchenweg i Karthäuser Straße (dzisiejszej Kościelnej i Kartuskiej), na obecnie niezabudowanej parceli obok budynku VIII LO. Autorem projektu kościoła był Poczdamski architekt Ludwig von Tiedemann (1841-1908) urodzony w dzisiejszym Rusocinie pod Gdańskiem. Był on uznanym twórcą szeregu świątyń, a także budowli publicznych m. in. w Berlinie, Poczdamie i Halle. Zaprojektował także ewangelicki Erlöserkirche (Kościół Odkupiciela, dzisiejszy kościół garnizonowy św. Jerzego) w Sopocie. Dla świątyni na Siedlcach zaproponował on formę w duchu modnego wówczas neogotyku. Był to budynek na planie wydłużonego prostokąta, z węższym, krótkim i prosto zamkniętym prezbiterium. Od południa do głównej nawy przylegały dwie poprzeczne przybudówki tworzące nawę boczną z emporą organową. W północno-zachodnim narożniku znajdowała się wieża na planie prostokąta, a w narożniku północno-wschodnim ośmioboczne baptysterium. Budowę prowadzono w latach 1900-1901. Kościół wzniesiono niemal w całości z czerwonej cegły, jedynie przyziemie wieży otrzymało kamienne mury. Całość nakryto stromymi, ceglanymi dachami. Obie ściany szczytowe oraz ściany przybudówek otrzymały trójkątne szczyty dzielone smukłymi sterczynami. Z repertuaru form gotyckich architekt wykorzystał także wąskie ostrołukowe okna i portale oraz dekorację maswerkową. Miniaturowe daszki sterczyn oraz zakończenie hełmu wieży wykonano z blachy miedzianej. Budowla miała też akcent lokalny – okna i dekoracyjne podziały muru ponad 50-metrowej wieży oraz jej hełm wzorowano na Wieży Więziennej z Zespołu Przedbramia Ulicy Długiej. Świątynia zajmowała łączna powierzchnię ponad 600 mkw. W kościele zaplanowano 565 miejsc siedzących w nawie głównej oraz 228 na emporze organowej. Na rysunkach inwentaryzacyjnych dostrzec można dwa rzędy ław w nawie głównej skierowanych ku ołtarzowi oraz poprzecznie ustawione ławy na emporze. Już na etapie budowy zaplanowano montaż organów, które wykonała firma Sauer z Frankfurtu n. Odrą, a w wieży umieszczono trzy dzwony oraz mechanizm zegarowy. Łączny koszt budowy wraz z wyposażeniem wnętrza wyniósł 136.000 Marek. Świątynia poświęcona została 17 IX 1901 roku z udziałem cesarzowej Augusty, żony cesarza Wilhelma II.
Pierwszym pastorem parafii był Theodor Voigt, pełniący tę funkcję w latach 1895-1901. Od 1901 roku proboszczem parafii był pastor Albert Gustav Otto Hofmann, który służył jednocześnie jako protestancki kapelan gdańskich więzień. Jego następcą został w 1933 roku pastor Max Stelter. Z parafią związany był także cmentarz ewangelicki położony przy ul. Kartuskiej 171. Towarzyszący mu niezachowany dom przedpogrzebowy został zbudowany 1905 r.
W 1945 r., w wyniku działań Armii Czerwonej, kościół uległ poważnym uszkodzeniom – runą dach i sklepienia oraz hełm wieży, a wnętrze zostało wypalone. W czasie powojennej odbudowy Siedlec nie zdecydowano się na odtworzenie kościoła. Został on rozebrany w latach 1955–1957. W tym samym czasie, w 1956 r., likwidacji uległ pobliski cmentarz przekształcony w miejski park, z zachowanym zarysem alei kasztanowej.
Tekst: dr Anna Frąckowska
Ilustracje: www.dawnygdansk.pl
